ProRail waarschuwt dat Nederland zich op een cruciaal kantelpunt bevindt in de spoorsector. Door structurele tekorten aan budget en technisch personeel ziet de spoorbeheerder zich gedwongen om vanaf 2026 steeds vaker te kiezen voor minimaal onderhoud in plaats van broodnodige vernieuwing. Dat betekent dat delen van het spoor niet toekomstbestendig kunnen worden gemaakt, met hogere kosten en meer hinder op de lange termijn als gevolg.

In 2026 wil ProRail opnieuw ruim 400 projecten uitvoeren, vergelijkbaar met het afgelopen jaar. Het gaat om werkzaamheden ter waarde van ongeveer 1,8 miljard euro, waaronder de vernieuwing van spoorbruggen in Amsterdam, de modernisering van beveiligingssystemen in Rotterdam, de verdiepte ligging van het spoor bij Den Bosch–Vught en de elektrificatie van de Maaslijn in Noord-Limburg.

Beknibbelen op vernieuwing

Maar achter dat indrukwekkende projectenoverzicht schuilt een harde realiteit: het beschikbare budget reikt niet ver genoeg. ProRail moet daardoor "scherpe keuzes" maken. Waar eerder werd ingezet op vernieuwing, verschuift de focus nu noodgedwongen naar instandhouding - het minimale onderhoud dat nodig is om het spoor veilig te laten functioneren. Vernieuwingen worden uitgesteld of geschrapt.

Dit sluit aan bij de politieke opdracht om duurzame mobiliteit betaalbaar te houden. Samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stelde ProRail eerder het Basis Kwaliteitsniveau Spoor (BKN) vast: het absolute minimumniveau van onderhoud en activiteiten om het spoor draaiende te houden. Zelfs dat minimumniveau is echter moeilijk te financieren vanwege gestegen materiaal- en arbeidskosten. Het ministerie heeft toegezegd dit gat te dichten, maar de achterstand blijft groeiende.

CEO Voppen: “Het lijkt een besparing, maar het wordt juist duurder”

Tijdens een persbijeenkomst in Haarlem lichtte ProRail-topman John Voppen de keuzes toe. Juist Haarlem symboliseert volgens hem de huidige situatie: uitbreidings- en vernieuwingsprojecten in de stad zijn voorlopig "in de ijskast gezet" omdat er 60 miljoen euro ontbreekt.

"Dat lijkt een besparing," zei Voppen."Maar het is in werkelijkheid een verschuiving. Want die werkzaamheden blijven nodig om het spoor klaar te maken voor de toekomst. Hoe langer je wacht, hoe duurder het wordt, hoe meer hinder het geeft en hoe meer vakmensen je nodig hebt — en die zijn al schaars."

Volgens ProRail staat Haarlem niet op zichzelf: ook op andere belangrijke knooppunten dreigen broodnodige investeringen stil te vallen.

Nederland investeert te weinig

Nederland besteedt op dit moment 1,2 procent van het bbp aan infrastructuur, inclusief het spoor. Dat is volgens ProRail onvoldoende om de groeiende mobiliteitsvraag op te vangen. Samen met Rijkswaterstaat en de Logistieke Alliantie pleit de spoorbeheerder daarom voor een verhoging naar minstens 2 procent.

Die investering is nodig om achterstanden te voorkomen zoals die in Duitsland, waar jarenlang te weinig is geïnvesteerd en het spoor nu kampt met langdurige hinder, grote vertragingen en torenhoge herstelkosten.

Daarnaast zijn extra budgetten noodzakelijk om reeds gestarte projecten af te maken, zoals de reconstructie van de HSL, investeringen in een robuust spoor voor militair transport, overwegveiligheid, de toekomstbestendigheid van de Oude Lijn tussen Amsterdam en Rotterdam, en de verdere uitrol van het ERTMS-signaleringssysteem.

Impact voor reizigers en omgeving

Ondertussen gaat het werk op het spoor door, zij het met beperkingen. De langste treinvrije periode in 2026 zal negen maanden duren door werkzaamheden aan de Gouwespoorbrug in Alphen aan den Rijn. Ook elders ondervinden reizigers en omwonenden hinder.

Het verdiepte spoor bij Vught verbetert op termijn de leefbaarheid, maar leidt nu tot veel bouwverkeer en geluidsoverlast. Het treinverkeer bij Voerendaal ligt straks 40 dagen stil om maatregelen te nemen tegen graafschade door dassen. Daarnaast staan er een grote stationsverbouwing gepland in Nijmegen, komt er een onderdoorgang in Wolfheze en krijgt Utrecht Centraal een breder perron.

Onderinvestering raakt zelfs sociale veiligheid

ProRail pleit daarnaast voor structurele investeringen in suïcidepreventie binnen het BKN. Ongeveer een kwart van alle verstoringen op het spoor hangt samen met suïcides. Met een startbudget voor slimme camera’s en een jaarlijkse investering van 2 miljoen euro kunnen risicolocaties worden verbeterd en incidenten mogelijk worden voorkomen.